Przejdź do głównej zawartości

Jaki to język? – język czeski

Blisko spokrewniony z językiem polskim, o przyjemnej melodii i zabawnym słownictwie. Czeski. Język wokół którego krąży wiele mitów, bo o ile mám nápad, to rzeczywiście mam pomysł, o tyle obustronni dupohlast czy poddupica, to tylko wytwór czyjejś kreatywności, który niewiele powie Czechowi. O tym ciekawym języku opowie Wam dziś Dorota Nowacka – czechofilka, miłośniczka książek, studentka slawistyki i autorka dwóch blogów – Czechożydek oraz The New Shadowlife.


Witam serdecznie. J Zostałam poproszona o napisanie kilku słów na temat języka, w którym obecnie zdarza mi się nawet myśleć (ciężki żywot bohemisty). Na fali coraz bardziej popularnego czechofilstwa oraz rosnącego zainteresowania Czechami na pewno sporo osób zadaje sobie pytanie… O co właściwie z tym czeskim chodzi? Brzmi pociesznie, ale to chyba nie wszystko, prawda? Okazuje się, że za tą pociesznością kryje się masa ciekawostek oraz bogata historia naszego sąsiada z południa. Także… Zaczynajmy ;)

1. Język czeski – podstawowe informacje


Czeski należy do grupy języków słowiańskich, konkretnie zachodniosłowiańskich (w skład których wchodzi także polski). Ma wiele elementów wspólnych z polszczyzną, ale im dłużej w tym siedzę, tym więcej widzę germanizmów niż polonizmów w czeskim (związane jest to z historią Czech, które bardzo długo były częścią świata niemieckojęzycznego). Owszem, Polak jest w stanie dogadać się z Czechem nawet, jeśli zna kilka słów na krzyż, ale trzeba mieć na uwadze, że łatwo można rozmówcę nie tyle zdezinformować, co rozśmieszyć bądź obrazić. Do zdradliwych słów dojdziemy ;)

Są dwa podstawowe rozróżnienia: czeski literacki (spisovná čeština) oraz mówiony (hovorová lub nespisovná čeština). Cudzoziemcy studiują tę pierwszą odmianę, później zderzają się z rzeczywistością, gdzie w języku codziennym słowa mają inne końcówki ;). Czeski mówiony to najzwyklejszy w świecie język potoczny, przy czym diametralnie różni się on od tego, co mamy w polskim.

Osoba, która zajmuje się studiowaniem czeskiego na uniwersytecie, z wykształcenia jest (lub będzie) bohemistą (nazwa pochodzi od słowa Bohemia, czyli od rzymskiej nazwy Czech). Istnieje też takie pojęcie jak czechofil, czyli fan wszystkiego, co jest związane z Czechami. Bohemista może być czechofilem i odwrotnie, ale nie musi ;)

2. W jaki sposób zaczęła się moja przygoda z czeskim?


Przez przypadek. Z racji niedostania się na warszawską polonistykę (szalony rok 2010) zdecydowałam się na wieczorowe studia slawistyczne ze specjalizacją czeską. Wybrałam czeski ze względu na bliskość Czech, to, że język od zawsze mi się podobał i chciałam spróbować coś nowego. To był bardzo dobry wybór – po pewnym czasie wsiąkłam w to środowisko i pójście na magisterkę było naturalną koleją rzeczy.

3. Jak czeski brzmi?


Już mówiłam – pociesznie ;) Chociaż mnie już mało co w nim śmieszy…  Dla mnie czeski ma piękną melodię ze względu na liczne akcenty. Poniżej macie kilka przykładów:

Hymn Republiki Czeskiej Kde domov můj (Gdzie mój dom)

Nieśmiertelna Helena Vondračková i Malovaný džbanku ;)

Coraz bardziej popularny w Polsce Jaromír Nohavica i jedna z jego najnowszych piosenek

4. Czy czeski jest trudny?


Nie. Trzeba jednak czasem zapomnieć o polskim, albowiem sprowadza on Polaków na manowce ;)

Początki nauki nie są straszne, albowiem podstawowe czasowniki są podobne do polskich. Poniżej przykład z być:
Já jsem („j“ jest nieme!)
Ty jsi
On Ona Ono jsi
My jsme
Vy jste
Oni jsou

Schody zaczynają się przy zaprzeczaniu (zamiast „nie“ jest „ne“, to się zawsze plącze) oraz przy odmianie rzeczowników. Jako przykład słowa pies/psy:
Mianownik: pes/psi
Dopełniacz: psa/psů
Celownik: psovi lub psu/psům
Biernik: pes/psy

W czeskim pozostałe przypadki występują w innej kolejności, co też jest mylące:
Wołacz: pse/psi
Miejscownik: psovi lub psu/psech
Narzędnik: psem/psy

Widzicie dwie formy przy liczbie pojedynczej? Wszystko zależy od kontekstu, jaki jest w zdaniu. Kiedy człowiek się w te wszystkie regułki gramatyczne wgryzie (i zapomni na chwilę o polskim), bardzo szybko to opanuje.

Co jest najpiękniejsze (i jednocześnie bardzo kłopotliwe) w czeskim? Diakryty. Wszystkie te kreseczki, daszki, kółka i tak dalej. O ile litery takie jak š, č, ě, ř, ž są dla Polaków łatwe do pojęcia, albowiem zastępują nasze sz, ż, rz, je i tak dalej, tak á, ý, í, é już są małym problemem. Są to długie samogłoski, o których trzeba pamiętać, bo w momencie pominięcia ich w tekście pisanym (w mówionym można jeszcze wyłapać z kontekstu, o co chodzi) można zmienić sens zdania lub wprowadzić zamęt. Przykłady:
Byt – být (mieszkanie – być)
Mužů – můžu (mężczyzn – mogę)

Można się jednak zachwycić tymi różnicami, co zdarzyło się chociażby mi ;) Na pocieszenie dla początkujących bohemistów oraz czechofili: pamiętajcie, że polski to jeden z najtrudniejszych języków świata, a wy nim mówicie ;)

Istnieje również cała masa zdradliwych słów, które brzmią podobnie do polskich, ale znaczą coś zupełnie innego. Najbardziej znanym przykładem jest chyba czeskie šukat, czyli pieprzyć (w tym niedobrym znaczeniu). W Czechach się nie szuka, w Czechach się hledá ;) Bardziej zainteresowanym tematem polecam Czesko-polski słownik zdradliwych wyrazów i pułapek frazeologicznych.

5. Zahlastana fifulka, cedeczko, szmaticzka na paticzku – co jest prawdą?


Najlepsze zostawiłam na koniec ;) Otóż w prasie i Internecie można wynaleźć naprawdę różne wyrażenia, mające być śmiesznymi przykładami z języka czeskiego. Tępię je, kiedy tylko mogę, albowiem niektórzy nie zdają sobie sprawy, że to wierutne bzdury i mogą potem próbować odezwać się tak do Czecha ;) Chociaż część to najprawdziwsza prawda. Poniżej przykłady (wzięte z Nonsensopedii):

WIERUTNE BZDURY:
gówno – hovínko
flaga/parasol – šmatička na patičku
czekolada – kakaová destička
telefon komórkowy – ukradená cihlička
denaturat – fioletová napitečka
spodnie dresowe – šelesticské drehové vorečký
łódź – ďuravá lůpinká
gimnastyka – zdrvotné vyhybaský
czapka – nahlavník
chusteczka do nosa – smarková šmatička
stanik – cycková výhoda
krzesło – poddupica
papier toaletowy – obustronni dupohlast

PRAWDA:
mam pomysł – mám nápad
płyta CD – cedečko
teatr narodowy – narodní divadlo
zepsuty – poruhaný
umowa międzynarodowa – mezinárodní smlouva
Związek Reński – Rýnský spolek
lody – zmrzlina
hot dog – párek v rohlíku
maj – květen
frytki-  hranolky
zegarek – hodinek (Autor był blisko, bo to hodinky xD)


Warto się uczyć czeskiego, ponieważ dzięki niemu łatwiej nam będzie zrozumieć mieszkańców terenów przygranicznych, gwarę śląską (naprawdę!) oraz słowacki. ;)

Komentarze

  1. Jakieś materiały, porady gdzie ich szukać aby móc samemu opanować język czeski? I jak go nie mylić ze słowackim :-)

    OdpowiedzUsuń
  2. Wow! Jaki ciekawy wpis! Aż można nabrać ochoty, żeby się zacząć uczyć czeskiego :). A o bohemistach słyszę pierwszy raz. Dzięki za tak dużo interesujących informacji.

    OdpowiedzUsuń
  3. Mam nieodpartą ochotę na naukę czeskiego!! Język brzmi może śmiesznie,ale ma swój urok :)

    OdpowiedzUsuń
  4. Dla mnie język czeski zawsze był bardzo fajny i pozytywny :) Zarówno w czasie rozmowy z Czechem jak i np. słuchania muzyki miałem same dobre skojarzenia.
    Pozdrawiam Paweł Zieliński

    www.twojwybortwojaprzyszlosc.pl

    OdpowiedzUsuń
  5. Dzięki za miłe słowa! Istnieją samouczki do nauki języka, jest ich dość sporo na rynku. Poza tym są zajęcia, organizowane przez Czeskie Centrum w Warszawie, jakość jest podobno bardzo dobra, znajomi polecają.
    Natomiast jeśli chodzi o mylenie ze słowackim... Słowacy zmiękczają i zaciągają pociesznie, ale trzeba by było porównać oba języki, by wychwycić różnicę. Dla przykład link do piosenki słowackiej:
    http://www.youtube.com/watch?v=0SnHtsWWP-I
    oraz czeskiej
    http://www.youtube.com/watch?v=tcJmEFd0llU
    Czujecie różnicę?
    Pozdrawiam,
    Dorota ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ok, jest tych samouczków sporo to fakt, tylko który wybrać? :-)

      Niestety nie mieszkam w Warszawie, a poza tym wolę się uczyć samodzielnie, w domu, bo wszelkie kursy to w dłuższej perspektywie dość karkołomne zadanie pod względem czasowym i komunikacyjnym (a do nauki online nie potrafię się przekonać)

      Usuń
    2. Wydaje mi się, że na początek coś takiego wystarczy:
      http://www.empik.com/czeski-kurs-podstawowy-cd-opracowanie-zbiorowe,prod59120018,ksiazka-p
      Natomiast jeżeli chodzi o kursy internetowe, to na przykład UW takie organizuje. Jeśli prowadzącą takiego lektoratu jest dr Hebal-Jezierska, to dam sobie rękę uciąć za to, ze ten kurs jest wysokiej jakości. ;)
      Pragnę zaznaczyć, że ja się z samouczków nie uczyłam, zawierzałam lektorowi, podręcznikowi i materiałom. Także za jakość samouczka nie mogę, niestety, poręczyć.
      Pozdrawiam :)

      Usuń
  6. O, wreszcie ktoś rozwiał moje wątpliwości, na ile te żarty z pociesznych słów w czeskim są prawdziwe, a na ile to bzdury wyssane z palca! Ciekawy wpis, niby język tak bliski nam, a w zasadzie nie za dużo o nim wiem ;)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Wiesz, ile razy w trakcie studiów byłam zaskoczona przez to, jak bardzo odmienny jest czeski? ;) Tego się nie zliczy ;)
      Oczywiście, jeżeli chodzi o "polsko-czeski", to temat na oddzielny wpis, albowiem wyobraźnia Polaków jest niezmierzona.

      Usuń
  7. Wszystko fajnie, ale jednak potrzebne jest małe sprostowanie!

    Z tego wynika, że hovorová i "nespisovná" čeština to jakoby to samo. Podczas gdy hovorová to po prostu mówiona wersja spisovnéj češtiny (a zatem jest spisovná - poprawna), a "nespisovná" jako taka nie istnieje - mówi się, że coś jest "nespisovné" (niepoprawne), ale jako takiej warstwy języka nie ma - nespisovné są obecná čeština, hantec, hantýrka itp.

    Akcent w czeskim jest stały, inicjalny. To wszystko, co nazywasz akcentami (tak często mówią początkujący uczący się - a jak widać niektórym zostaje, bo to są kreseczki, takie, jakimi np. we francuskim oznacza się właśnie akcenty), to są diakryty. I albo oznaczają głoski szumiące (np. š, č, ž), albo - i myślę, że to miałaś na myśli pisząc o akcentach - iloczas. Ale w języku czeskim akcent nie jest iloczasowy - akcent nie pada na przedłużaną sylabę.
    A skoro pisałaś o tym, jak ważne są długości to jeszcze mam pomysł to mám nápad (w czeskim brak čarki uznawany jest za błąd ort.).

    I jeszcze coś. W przypadku, gdy coś jest zdrobnieniem, czyli nie znaczy tego samego, ale jednak blisko, nie nazywałabym tego wierutną bzdurą.
    Školička to szkoła, tylko w zdrobnieniu. Najczęściej występuje jako miejsce jakichś kursów - snowboardowego, haftowania itp. Hovínko zaś to dosłownie gówienko.


    Pozdrawiam!!

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Hej! Dzięki wielkie za sprostowanie! Mam nadzieję, że Marysia nie będzie mnie targać za uszy za te błędy (za brak długości przepraszam, dwa razy sprawdzałam tekst i mi to umknęło, nie wiem, jakim cudem).
      Nie jestem językoznawcą, wydawało mi się, że dobrze piszę. W sprawie diakrytów - to miałam na myśli, poproszę właścicielkę bloga o poprawienie.
      Natomiast, jeśli chodzi o "bzdury" - to mój styl wypowiadania się, chodzi o sposób wyrażania emocji i mojego stosunku do różnych rzeczy. Poproszę o wyrzucenie tej skolicki, nie miałam pojęcia, że takie słowo rzeczywiście występuje w czeskim.
      Pozdrawiam serdecznie,
      Dorota (lubię, jak komentujący moje wpisy się podpisują, dzięki temu łatwiej mi z nimi nawiązać kontakt, ale to już inna sprawa ;) )

      Usuń
    2. Tak jest z tymi długościami, że umykają, nie przejmuj się :)
      I ja też nie jestem językoznawcą, absolutnie!

      Pozdrawiam,
      a zgodnie z życzeniem - Paula!

      Usuń
  8. Zawsze ciekawił mnie ten język :D Może w końcu się go nauczę, bo zachęciłaś mnie, nie powiem, że nie :D

    OdpowiedzUsuń
  9. Haha niektóre przykłady słówek są naprawdę zabawne :) Czeski to piękny język!

    OdpowiedzUsuń
  10. A jak z Waszą nauką czeskiego? U mnie wydawało się, że spoko, ale żeby mówić płynnie potrzebowałam trochę czasu. Zaczynając prace w Tivronie naprawdę bywało różnie, ale teraz niestraszny mi żaden klient ;)

    OdpowiedzUsuń

Prześlij komentarz

Popularne posty z tego bloga

Najpiękniejszy język świata

Mówi się, że o gustach się nie dyskutuje. Mimo to dyskutuje się i to bardzo często. Fakt, że opinie o tym, co piękne czy brzydkie są subiektywne, zupełnie nie przeszkadza w ich wyrażaniu i dyskutowaniu o tym. I jeśli mówimy o języku, filmie czy koniu, a nie czyimś nosie czy dziecku, nic złego w tym nie ma, a może być nawet ciekawie. źródło Konkursy i rankingi piękności organizowane są od lat, i mimo że nie każdy zgadza się z ich wynikami, są osoby, które w ogólnej opinii uznawane są za piękne. Podobnie jest z językami. Mówi się o językach melodyjnych, romantycznych, twardych. Wiele osób za najseksowniejszy język uważa francuski, który określany jest nawet językiem miłości. Wielu miłośników ma też brzmienie języka hiszpańskiego. Też należę do tej grupy. Na pewno duży wpływ na postrzeganie języka ma stosunek do kraju, w którym się nim mówi i ludzi, którzy go zamieszkują. Jedna podróż czy jedno spotkanie może zmienić opinię o języku o 100%. Ciekawa jestem, czy też tak bardzo

Jaki to język? – język bułgarski

Czy język bułgarski jest trudny? Jakim językiem jest język bułgarski? Jakim alfabetem zapisuje się język bułgarski?   Dzisiejszy wpis rozpoczyna cykl wpisów „Jaki to język?”, który poświęcony będzie opisom języków. Zauważyłam, że wiele osób trafia na mojego bloga po wpisaniu w wyszukiwarkę „czy trudny jest język x”, „czy warto się uczyć języka x” itd., zatem myślę, że takie ogólne informacje o różnych językach mogą być dla wielu osób przydatne, a dla miłośników języków – interesujące. Byłoby mi miło, gdybyście chcieli współtworzyć tę serię razem ze mną. Oczywiście bardzo chętnie przygotuję wpisy, jednak czytanie tekstu, który jest napisany przez miłośnika danego języka lub osobę, która go dobrze zna, jest o wiele przyjemniejsze i w pewien sposób prawdziwsze. Poza tym, o języku nie trzeba pisać obiektywnie, subiektywizm jest tu jak najbardziej wskazany :) Cykl ten zaczynam nieprzypadkowo od języka bułgarskiego. Co prawda, jak możecie przeczytać w pierwszym poście, moim jęz

Jaki to język? – język turecki

Inny niż większość języków europejskich. J ęzyk, wokół którego krąży wiele mitów.   Wywodzi się z Azji Środkowej, ale swoim wpływem objął całe Bałkany. Turecki. O tym języku opowie Gosia – autorka bloga Rodzynki Sułtańskie – która przygotowała przepełniony praktycznymi informacjami i wieloma ciekawostkami tekst. Zapraszam!  Wybieracie się na wakacje do Turcji i zastanawiacie się, czy warto zacząć się uczyć arabskiego alfabetu, bo przecież to kraj muzułmański, a po angielsku nie mówi nikt? Spokojnie.  Wbrew częstej opinii, w Turcji nie używa się arabskiego alfabetu, a sam turecki ma z arabskim niewiele wspólnego. A robiąc zakupy na bazarze,  dogadasz się za pomocą 5, no, może 10 słów.  Zapraszam na krótki opis języka: co ma wspólnego z węgierskim, a jakie tureckie słowa funkcjonują w języku polskim? A na końcu, mini-survival: pozycja obowiązkowa dla osób, które chcą zwiedzać Stambuł albo nadmorskie kurorty.  Hagia Sophia Podstawowe informacje 1. Grupa języko