Jaki to język? – język czeski

Blisko spokrewniony z językiem polskim, o przyjemnej melodii i zabawnym słownictwie. Czeski. Język wokół którego krąży wiele mitów, bo o ile mám nápad, to rzeczywiście mam pomysł, o tyle obustronni dupohlast czy poddupica, to tylko wytwór czyjejś kreatywności, który niewiele powie Czechowi. O tym ciekawym języku opowie Wam dziś Dorota Nowacka – czechofilka, miłośniczka książek, studentka slawistyki i autorka dwóch blogów – Czechożydek oraz The New Shadowlife.

Witam serdecznie. J Zostałam poproszona o napisanie kilku słów na temat języka, w którym obecnie zdarza mi się nawet myśleć (ciężki żywot bohemisty). Na fali coraz bardziej popularnego czechofilstwa oraz rosnącego zainteresowania Czechami na pewno sporo osób zadaje sobie pytanie… O co właściwie z tym czeskim chodzi? Brzmi pociesznie, ale to chyba nie wszystko, prawda? Okazuje się, że za tą pociesznością kryje się masa ciekawostek oraz bogata historia naszego sąsiada z południa. Także… Zaczynajmy ;)

1. Język czeski – podstawowe informacje

Czeski należy do grupy języków słowiańskich, konkretnie zachodniosłowiańskich (w skład których wchodzi także polski). Ma wiele elementów wspólnych z polszczyzną, ale im dłużej w tym siedzę, tym więcej widzę germanizmów niż polonizmów w czeskim (związane jest to z historią Czech, które bardzo długo były częścią świata niemieckojęzycznego). Owszem, Polak jest w stanie dogadać się z Czechem nawet, jeśli zna kilka słów na krzyż, ale trzeba mieć na uwadze, że łatwo można rozmówcę nie tyle zdezinformować, co rozśmieszyć bądź obrazić. Do zdradliwych słów dojdziemy ;)

Są dwa podstawowe rozróżnienia: czeski literacki (spisovná čeština) oraz mówiony (hovorová lub nespisovná čeština). Cudzoziemcy studiują tę pierwszą odmianę, później zderzają się z rzeczywistością, gdzie w języku codziennym słowa mają inne końcówki ;). Czeski mówiony to najzwyklejszy w świecie język potoczny, przy czym diametralnie różni się on od tego, co mamy w polskim.

Osoba, która zajmuje się studiowaniem czeskiego na uniwersytecie, z wykształcenia jest (lub będzie) bohemistą (nazwa pochodzi od słowa Bohemia, czyli od rzymskiej nazwy Czech). Istnieje też takie pojęcie jak czechofil, czyli fan wszystkiego, co jest związane z Czechami. Bohemista może być czechofilem i odwrotnie, ale nie musi ;)

2. W jaki sposób zaczęła się moja przygoda z czeskim?

Przez przypadek. Z racji niedostania się na warszawską polonistykę (szalony rok 2010) zdecydowałam się na wieczorowe studia slawistyczne ze specjalizacją czeską. Wybrałam czeski ze względu na bliskość Czech, to, że język od zawsze mi się podobał i chciałam spróbować coś nowego. To był bardzo dobry wybór – po pewnym czasie wsiąkłam w to środowisko i pójście na magisterkę było naturalną koleją rzeczy.

3. Jak czeski brzmi?

Już mówiłam – pociesznie ;) Chociaż mnie już mało co w nim śmieszy…  Dla mnie czeski ma piękną melodię ze względu na liczne akcenty. Poniżej macie kilka przykładów:

Hymn Republiki Czeskiej Kde domov můj (Gdzie mój dom)

Nieśmiertelna Helena Vondračková i Malovaný džbanku ;)

Coraz bardziej popularny w Polsce Jaromír Nohavica i jedna z jego najnowszych piosenek

4. Czy czeski jest trudny?

Nie. Trzeba jednak czasem zapomnieć o polskim, albowiem sprowadza on Polaków na manowce ;)

Początki nauki nie są straszne, albowiem podstawowe czasowniki są podobne do polskich. Poniżej przykład z być:

Já jsem („j“ jest nieme!)

Ty jsi

On Ona Ono jsi

My jsme

Vy jste

Oni jsou

Schody zaczynają się przy zaprzeczaniu (zamiast „nie“ jest „ne“, to się zawsze plącze) oraz przy odmianie rzeczowników. Jako przykład słowa pies/psy:

Mianownik: pes/psi

Dopełniacz: psa/psů

Celownik: psovi lub psu/psům

Biernik: pes/psy

W czeskim pozostałe przypadki występują w innej kolejności, co też jest mylące:

Wołacz: pse/psi

Miejscownik: psovi lub psu/psech

Narzędnik: psem/psy

Widzicie dwie formy przy liczbie pojedynczej? Wszystko zależy od kontekstu, jaki jest w zdaniu. Kiedy człowiek się w te wszystkie regułki gramatyczne wgryzie (i zapomni na chwilę o polskim), bardzo szybko to opanuje.

Co jest najpiękniejsze (i jednocześnie bardzo kłopotliwe) w czeskim? Diakryty. Wszystkie te kreseczki, daszki, kółka i tak dalej. O ile litery takie jak š, č, ě, ř, ž są dla Polaków łatwe do pojęcia, albowiem zastępują nasze sz, ż, rz, je i tak dalej, tak á, ý, í, é już są małym problemem. Są to długie samogłoski, o których trzeba pamiętać, bo w momencie pominięcia ich w tekście pisanym (w mówionym można jeszcze wyłapać z kontekstu, o co chodzi) można zmienić sens zdania lub wprowadzić zamęt. Przykłady:

Byt – být (mieszkanie – być)

Mužů – můžu (mężczyzn – mogę)

Można się jednak zachwycić tymi różnicami, co zdarzyło się chociażby mi ;) Na pocieszenie dla początkujących bohemistów oraz czechofili: pamiętajcie, że polski to jeden z najtrudniejszych języków świata, a wy nim mówicie ;)

Istnieje również cała masa zdradliwych słów, które brzmią podobnie do polskich, ale znaczą coś zupełnie innego. Najbardziej znanym przykładem jest chyba czeskie šukat, czyli pieprzyć (w tym niedobrym znaczeniu). W Czechach się nie szuka, w Czechach się hledá ;) Bardziej zainteresowanym tematem polecam Czesko-polski słownik zdradliwych wyrazów i pułapek frazeologicznych.

5. Zahlastana fifulka, cedeczko, szmaticzka na paticzku – co jest prawdą?

Najlepsze zostawiłam na koniec ;) Otóż w prasie i Internecie można wynaleźć naprawdę różne wyrażenia, mające być śmiesznymi przykładami z języka czeskiego. Tępię je, kiedy tylko mogę, albowiem niektórzy nie zdają sobie sprawy, że to wierutne bzdury i mogą potem próbować odezwać się tak do Czecha ;) Chociaż część to najprawdziwsza prawda. Poniżej przykłady (wzięte z Nonsensopedii):

WIERUTNE BZDURY:

gówno – hovínko

flaga/parasol – šmatička na patičku

czekolada – kakaová destička

telefon komórkowy – ukradená cihlička

denaturat – fioletová napitečka

spodnie dresowe – šelesticské drehové vorečký

łódź – ďuravá lůpinká

gimnastyka – zdrvotné vyhybaský

czapka – nahlavník

chusteczka do nosa – smarková šmatička

stanik – cycková výhoda

krzesło – poddupica

papier toaletowy – obustronni dupohlast

PRAWDA:

mam pomysł – mám nápad

płyta CD – cedečko

teatr narodowy – narodní divadlo

zepsuty – poruhaný

umowa międzynarodowa – mezinárodní smlouva

Związek Reński – Rýnský spolek

lody – zmrzlina

hot dog – párek v rohlíku

maj – květen

frytki-  hranolky

zegarek – hodinek (Autor był blisko, bo to hodinky xD)

Warto się uczyć czeskiego, ponieważ dzięki niemu łatwiej nam będzie zrozumieć mieszkańców terenów przygranicznych, gwarę śląską (naprawdę!) oraz słowacki. ;)